合同变换法

发布时间 2023-11-03 23:06:51作者: 漫舞八月(Mount256)

合同变换法

已知二次型 \(f = x^T A x\),求变换 \(x=Py\),使得二次型化为标准型 \(f=y^T \Lambda y\),且 \(P^T A P = \Lambda\)。该过程的实质是一次合同变换,即

\[[A,E] \xrightarrow{对A,E作初等行变换,对A作相应的初等列变换} [\Lambda, P^T] \]

具体的操作看下面几个例子。

一、实对称矩阵 A 对角元素均不为零

【例 1】将二次型 \(f(x_1, x_2, x_3) = x_1^2 + 5x_2^2 + 5x_3^2 + 2x_1x_2 - 4x_1x_3\) 化为标准型。

【解】由合同变换得

\[\begin{aligned} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 1 & -2 & 1 & 0 & 0 \\ 1 & 5 & 0 & 0 & 1 & 0 \\ -2 & 0 & 5 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_2-r_1} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 1 & -2 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 4 & 2 & -1 & 1 & 0 \\ -2 & 0 & 5 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_2-c_1} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & -2 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 4 & 2 & -1 & 1 & 0 \\ -2 & 2 & 5 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_3+2r_1} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & -2 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 4 & 2 & -1 & 1 & 0 \\ 0 & 2 & 1 & 2 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_3+2c_1} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 4 & 2 & -1 & 1 & 0 \\ 0 & 2 & 1 & 2 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{(*)r_3-\frac{1}{2}r_2} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 4 & 2 & -1 & 1 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & \frac{5}{2} & -\frac{1}{2} & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_3-\frac{1}{2}c_2} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 4 & 0 & -1 & 1 & 0 \\ 0 & 0 & 0 & \frac{5}{2} & -\frac{1}{2} & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

所以标准型为 \(y_1^2 + 4y_2^2\),所作变换矩阵为 \(P = \left[ \begin{matrix} 1 & -1 & \frac{5}{2} \\ 0 & 1 & -\frac{1}{2} \\ 0 & 0 & 1 \\ \end{matrix} \right]\),使 \(x=Py\)

若要求规范型,需对上述继续作合同变换,将 \(\Lambda\) 上的对角元素 \(a\) 化为 \(-1\)\(1\)\(0\),为此需作一次初等倍乘行变换(\(r_n / \sqrt{a}\)),再对应作一次初等倍乘列变换(\(c_n / \sqrt{a}\))。

\[\begin{aligned} & \xrightarrow{r_2 / \sqrt{4}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 2 & 0 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & 0 & 0 & \frac{5}{2} & -\frac{1}{2} & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_2 / \sqrt{4}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 1 & 0 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & 0 & 0 & \frac{5}{2} & -\frac{1}{2} & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

所以规范型为 \(z_1^2 + z_2^2\),所作变换矩阵为 \(Q = \left[ \begin{matrix} 1 & -\frac{1}{2} & \frac{5}{2} \\ 0 & \frac{1}{2} & -\frac{1}{2} \\ 0 & 0 & 1 \\ \end{matrix} \right]\),使 \(x=Qz\)

需要注意的是,合同变换的实质仍是配方,但配方法只是用了某种坐标变换,得到标准型的系数,不一定是特征值(不要以为使用该方法得到的 \(\Lambda\) 就是特征值!\(\Lambda\) 只能指示正、负和零特征值的个数,即正、负惯性指数一定是唯一的)。只有进行正交变换得到的系数才是特征值。

由此可知,二次型的标准型并不唯一,但是规范型唯一!如对(*)处还可作如下合同变换

\[\begin{aligned} \xrightarrow{(*)r_3 \leftrightarrow r_2} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 2 & 1 & 2 & 0 & 1 \\ 0 & 4 & 2 & -1 & 1 & 0 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_3 \leftrightarrow c_2} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 1 & 2 & 2 & 0 & 1 \\ 0 & 2 & 4 & -1 & 1 & 0 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_3-2r_2} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 1 & 2 & 2 & 0 & 1 \\ 0 & 0 & 0 & -5 & 1 & -2 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_3-2c_2} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & 1 & 0 & 2 & 0 & 1 \\ 0 & 0 & 0 & -5 & 1 & -2 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

所以标准型为 \(y_1^2 + y_2^2\),所作变换矩阵为 \(P = \left[ \begin{matrix} 1 & 2 & -5 \\ 0 & 0 & 1 \\ 0 & 1 & -2 \\ \end{matrix} \right]\),使 \(x=Py\)

【例 2】(2014 年数二第 14 题)设二次型 \(f(x_1, x_2, x_3) = x_1^2 - x_2^2 + 2ax_1x_2 + 4x_2x_3\) 的负惯性指数为 \(1\),求 \(a\) 的取值范围。

【解】本题可使用配方法,但对于填空题来说比较麻烦。不妨采用合同变换法迅速解决本题。

\[\begin{aligned} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & a & 1 & 0 & 0 \\ 0 & -1 & 2 & 0 & 1 & 0 \\ a & 2 & 0 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_3-ar_1} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & a & 1 & 0 & 0 \\ 0 & -1 & 2 & 0 & 1 & 0 \\ 0 & 2 & -a^2 & 1-a & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_3-ac_1} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & -1 & 2 & 0 & 1 & 0 \\ 0 & 2 & -a^2 & 1-a & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_3+2r_2} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & -1 & 2 & 0 & 1 & 0 \\ 0 & 0 & 4-a^2 & 1-a & 2 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_3+2c_2} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & 1 & 0 & 0 \\ 0 & -1 & 0 & 0 & 1 & 0 \\ 0 & 0 & 4-a^2 & 1-a & 2 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

因为负惯性指数为 \(1\),所以 \(4-a^2 \geq 0\),解得 \(-2 \leq a \leq 2\)

二、实对称矩阵 A 对角元素有零

当发现二次型所对应的实对称矩阵 \(A\) 上的对角元素为 0 时,需要先想办法将对角线上的元素变成不为 0 的数,具体看下例。

【例 3】将二次型 \(f(x_1, x_2, x_3) = 2x_1x_2 + 2x_1x_3 + 2x_2x_3\) 化为标准型。

【解】发现对角线上第一个元素为 0,为使其不为 0,可将第二行加到第一行上,相应的就要作一次列变换,将第二列加到第一列上。对角线上其他位置为 0 的元素也是类似的处理方法。

\[\begin{aligned} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 0 & 1 & 1 & 1 & 0 & 0 \\ 1 & 0 & 1 & 0 & 1 & 0 \\ 1 & 1 & 0 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_1+r_2} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 1 & 2 & 1 & 1 & 0 \\ 1 & 0 & 1 & 0 & 1 & 0 \\ 1 & 1 & 0 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_1+c_2} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 2 & 1 & 2 & 1 & 1 & 0 \\ 1 & 0 & 1 & 0 & 1 & 0 \\ 2 & 1 & 0 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_2-\frac{1}{2}r_1} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 2 & 1 & 2 & 1 & 1 & 0 \\ 0 & -\frac{1}{2} & 0 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 0 \\ 2 & 1 & 0 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_2-\frac{1}{2}c_1} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 2 & 0 & 2 & 1 & 1 & 0 \\ 0 & -\frac{1}{2} & 0 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 0 \\ 2 & 0 & 0 & 0 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_3-r_1} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 2 & 0 & 2 & 1 & 1 & 0 \\ 0 & -\frac{1}{2} & 0 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & 0 & -2 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_3-c_1} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 2 & 0 & 0 & 1 & 1 & 0 \\ 0 & -\frac{1}{2} & 0 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & 0 & -2 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

所以标准型为 \(2y_1^2 -\frac{1}{2} y_2^2 -2y_3^2\),所作变换矩阵为 \(P = \left[ \begin{matrix} 1 & -\frac{1}{2} & -1 \\ 1 & \frac{1}{2} & -1 \\ 0 & 0 & 1 \\ \end{matrix} \right]\),使 \(x=Py\)

若要求规范型,则继续进行变换

\[\begin{aligned} & \xrightarrow{r_1/\sqrt{2}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} \sqrt{2} & 0 & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & -\frac{1}{2} & 0 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & 0 & -2 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_1/\sqrt{2}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & -\frac{1}{2} & 0 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & 0 & -2 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ & \xrightarrow{r_2/\frac{1}{\sqrt{2}}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & -\frac{1}{\sqrt{2}} & 0 & -\frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & 0 & -2 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_2/\frac{1}{\sqrt{2}}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & -1 & 0 & -\frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & 0 & -2 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ & \xrightarrow{r_3/\sqrt{2}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & -1 & 0 & -\frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & 0 & -\sqrt{2} & -\frac{1}{\sqrt{2}} & -\frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_3/\sqrt{2}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{ccc | ccc} 1 & 0 & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & -1 & 0 & -\frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & 0 & -1 & -\frac{1}{\sqrt{2}} & -\frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

所以规范型为 \(z_1^2 -z_2^2-z_3^2\),所作变换矩阵为 \(Q = \left[ \begin{matrix} \frac{1}{\sqrt{2}} & -\frac{1}{\sqrt{2}} & -\frac{1}{\sqrt{2}} \\ \frac{1}{\sqrt{2}} & \frac{1}{\sqrt{2}} & -\frac{1}{\sqrt{2}} \\ 0 & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} \\ \end{matrix} \right]\),使 \(x=Qz\)

三、实战一道题

【例 4】(2021年数一张宇八套卷卷一第21题)已知实对称矩阵 \(A = \left[ \begin{matrix} 2 & 2 \\ 2 & a \end{matrix}\right]\)\(B = \left[ \begin{matrix} 4 & 3 \\ 3 & 1 \end{matrix}\right]\),其中 \(a\) 为正整数,求可逆矩阵 \(C\),使得 \(C^TAC=B\)

【解】由于 \(A\) 有未知参数,先对 \(B\) 进行合同变换。

\[\begin{aligned} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 4 & 3 & 1 & 0 \\ 3 & 1 & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_2 - \frac{3}{4}r_1} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 4 & 3 & 1 & 0 \\ 0 & -\frac{5}{4} & -\frac{3}{4} & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_2 - \frac{3}{4}c_1} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 4 & 0 & 1 & 0 \\ 0 & -\frac{5}{4} & -\frac{3}{4} & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_1/2} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 2 & 0 & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & -\frac{5}{4} & -\frac{3}{4} & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_1/2} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 1 & 0 & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & -\frac{5}{4} & -\frac{3}{4} & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_2/\frac{\sqrt{5}}{2}} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 1 & 0 & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & -\frac{\sqrt{5}}{2} & -\frac{3}{2\sqrt{5}} & \frac{2}{\sqrt{5}} \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_2/\frac{\sqrt{5}}{2}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 1 & 0 & \frac{1}{2} & 0 \\ 0 & -1 & -\frac{3}{2\sqrt{5}} & \frac{2}{\sqrt{5}} \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

由此可知 \(B\) 的正、负惯性指数均为 1,变换矩阵为 \(C_2 = \left[ \begin{matrix} \frac{1}{2} & -\frac{3}{2\sqrt{5}} \\ 0 & \frac{2}{\sqrt{5}} \\ \end{matrix} \right]\),使得 \(C_2^TBC_2 = \left[ \begin{matrix} 1 & 0 \\ 0 & -1 \\ \end{matrix} \right]\)。下面来对 \(A\) 进行合同变换。

\[\begin{aligned} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 2 & 2 & 1 & 0 \\ 2 & a & 0 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_2 - r_1} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 2 & 2 & 1 & 0 \\ 0 & a-2 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_2 - c_1} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 2 & 0 & 1 & 0 \\ 0 & a-2 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

由于 \(C^TAC=B\),即 \(A\)\(B\) 合同,所以两者的正、负惯性指数相等,于是有 \(a-2<0\),又因为 \(a\) 为正整数,所以 \(a=1\)。继续对 \(A\) 进行合同变换得

\[\begin{aligned} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 2 & 0 & 1 & 0 \\ 0 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \\ \xrightarrow{r_1 / \sqrt{2}} & \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} \sqrt{2} & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \xrightarrow{c_1 / \sqrt{2}} \left[ \begin{matrix} \begin{array}{cc | cc} 1 & 0 & \frac{1}{\sqrt{2}} & 0 \\ 0 & -1 & -1 & 1 \\ \end{array} \end{matrix} \right] \end{aligned} \]

由此可知变换矩阵为 \(C_1 = \left[ \begin{matrix} \frac{1}{\sqrt{2}} & -1 \\ 0 & 1 \\ \end{matrix} \right]\),使得 \(C_1^TAC_1 = \left[ \begin{matrix} 1 & 0 \\ 0 & -1 \\ \end{matrix} \right]\)

因此有 \(C_1^TAC_1 = C_2^TBC_2\),即 \((C_1C_2^{-1})^TA(C_1C_2^{-1}) = B\),因此所求矩阵为

\[C = C_1C_2^{-1} = \left[ \begin{matrix} \frac{1}{\sqrt{2}} & -1 \\ 0 & 1 \\ \end{matrix} \right] \left[ \begin{matrix} 2 & \frac{3}{2} \\ 0 & \frac{\sqrt{5}}{2} \\ \end{matrix} \right] = \left[ \begin{matrix} \sqrt{2} & \frac{3\sqrt{2}-2\sqrt{5}}{4} \\ 0 & \frac{\sqrt{5}}{2} \\ \end{matrix} \right] \]